رفتار با همسر در سیره نبویجلالت و عظمت مقام شامخ رسالت، هرگز مانع آن نبود که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از همسران خویش، فاصله روحی گرفته باشد یا میان خود و همسران حدود و شرایطی قائل شود؛ بلکه مهر، عطوفت و احترام به مصالح خانوادگی او به حدی بود که گاهی برخی از همسران را به سوء استفاده از رفتار انسانی و ملکوتی آن حضرت وامی‌داشت. ۱ - داوری همسردرباره خصوصیات روحی، سجایای اخلاقی و جزئیات رفتار و گفتار یک فرد، هیچ‌کس نمی‌تواند، همانند همسر و شریک زندگانی‌اش داوری کند؛ زیرا در فراز و نشیب‌های زندگی با وی همراز و همراه بوده است. یکی از همسران رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که اغلب در حضور و مصاحبتش بوده است، در یک جمله کوتاه و فشرده، تصویر رسایی از زندگی داخلی و خانوادگی آن بزرگوار ترسیم کرده است که گویای حقایق بسیاری است. عایشه گوید: «رفتار خانوادگی او نسخه کاملی از تعالیم قرآن بود.» [۱]
بعلبکی، منیر، حیاة محمد، ص۲۵۰.
۲ - عطوفت و مهربانی با همسرجلالت و عظمت مقام شامخ رسالت، هرگز مانع آن نبود که از همسران خویش، فاصله روحی گرفته باشد یا میان خود و همسران حدود و شرایطی قائل شود؛ بلکه مهر، عطوفت و احترام به مصالح خانوادگی او به حدی بود که گاهی برخی از همسران را به سوء استفاده از رفتار انسانی و ملکوتی آن حضرت وامی‌داشت. روزی حفصه به پدرش شکایت کرد و هر دو پیش پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رفتند. عمر علت اختلاف را پرسید و حضرت به حفصه فرمود: «بگو؛ ولی جز حق چیزی نگو.» [۲]
بعلبکی، منیر، حیاة محمد، ص۲۷۴.
۳ - خوش‌رفتاری با همسراگر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از یکی از همسران خود ناسازگاری می‌دید، سریع خشم نمی‌گرفت؛ بلکه از راه‌های مختلف می‌کوشید، او را متوجه اشتباه خود کند. آن حضرت به تناسب مورد از راه مخصوص آن استفاده می‌کرد؛ مثلاً گاه با قطع مراوده و گاه با قطعِ تکلم به طور موقت، مسئله را حل می‌کرد؛ اما اگر احساس می‌کرد همسرش به دلیلی از او ناراحت شده است با کمال بزرگواری از وی عذرخواهی و ناراحتی او را بر طرف می‌کرد. ۳.۱ - روایات خوش‌رفتاری با همسروی می‌فرمود: «چگونه حیا نمی‌کنند، بعضی از شما که زنش را اول روز مانند بردگان کتک می‌زنند و آخر شب با او همبستر می‌شوند» [۶]
ابراهیم، سلیمان، محمد رسول الله، ترجمه عبدالحلیم محمود، ص۲۱۷.
و در حدیثی دیگر فرمود: «با زنانتان مهربان باشید، دل‌هایشان را به‌دست آورید تا آنها نیز با شما همراهی کنند. ایشان را وادار به کاری مسازید که میل ندارند و بر آنان خشمگین نشوید.» همچنین می‌فرمود: «مؤمن‌ترین مردم، کسانی‌اند که با خانواده خود خوش‌خلق‌تر باشند و بیشتر از همه به آنان لطف و محبت کنند و من بیشتر از شما به خانواده‌ام لطف و مهربانی می‌کنم.» [۸]
عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ترجمه شیخ علی صحت، ج۸، ص۵۰۷.
تعدادی از اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مجامعت با زن، غذا خوردن در روز و خوابیدن در شب را بر خود حرام کرده بودند. ام‌سلمه، این خبر را به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسانید و حضرت به آنها فرمود: «آیا به زنان رغبت ندارید؟ همانا من مجامعت می‌کنم و در روز، غذا می‌خورم و در شب می‌خوابم؛ پس کسی که از سنت من روی برگرداند، از من نیست» و در حدیثی دیگر فرمود: «روشنی چشمم در نماز و لذتم در زنانم است.» [۹]
طباطبایی، محمد حسین، سنن النبی، ترجمه لطیف راشدی، ص۲۰۱.
۳.۲ - پیامبر و خدیجهپیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تا زمانی که حضرت خدیجه زنده بود، همسر دیگری نداشت و تا پایان عمر از یاد وی غافل نماند و با دادن صدقه، همواره یاد و فداکاری‌های همسرش را گرامی می‌داشت. عایشه خود چنین می‌گوید که روزی نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از حضرت خدیجه سخن به میان آمد، آن حضرت از وی بسیار تجلیل کرد. من نیز بر اثر حسادت ناراحت شدم و گفتم: «او پیرزنی بیش نبود.» ناگهان چهره و رنگ آن حضرت دگرگون شد [۱۲]
حنبل، احمد، احادیث المهدی من مسند احمد بن حنبل، ج۷، ص۲۲۱.
و فرمود: «او زنی بود با ویژگی‌های فراوان و از او فرزند داشتم» و در حدیثی دیگر در وصف خدیجه فرمود: «پروردگار، بهتر از او را به من نداده است. وی زمانی به من ایمان آورد که مردمان، کافر بودند. او مرا راستگو شمرد هنگامی که مردم مرا دروغگو شمردند.» محبت و علاقه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به دیگران به‌ویژه به همسرانش بدان‌اندازه بود که نوشته‌اند، عایشه می‌گوید: «پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هرگز زن یا خادمی را کتک نزد.» [۱۹]
ابن‌سعد، محمد، الطبقات الكبري، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، ج۱، ص۳۶۷.
۴ - مساوات و عدل بین همسرانمنزل پاک و تمیز حضرت، حجره‌های کوچکی داشت که از خشت‌های خام درست شده بود. هر حجره، جایگاه یکی از بانوان ایشان بود و اوقات رفت و آمد به منزل هر کدام از آنان به صورت دقیقی تنظیم شده بود. نوبت هر کدام از همسران، یک شبانه‌روز بود و همیشه سر ساعت معینی به سرکشی هر کدام از آنان می‌رفت. آن حضرت در انجام این وظیفه اخلاقی و وجدانی بسیار ملتزم و پایبند بود تا آنجا که حتی در ایام شدت بیماری هم ـ با اینکه کسی این چنین انتظاری را نداشت ـ دستور داد او را طبق برنامه‌های معین به منازل همسران خود ببرند و در منزل عايشه بود که بیماری رحلتش شدت یافت و همه همسران به اتفاق رضایت دادند که ایام مرض و بستری را در خانه وی باشد. با این همه دقتها باز مکرر می‌فرمود: «آنچه در توانایی من است، در رعایت نوبت آنان کوشش دارم. خدایا در آنچه بیرون از قدرت من است مرا ملامت مفرما.» ۵ - هدیه دادن پیامبر به همسراسلام از هر فرصتی استفاده کرده و به پیروانش دستور داده است که در هر روز عید، شیرینی و هدایایی بخرند و به خانه آورند تا بدین‌وسیله همسر و فرزندانش را خوشحال کنند و روحشان را شاد و دلشان را آکنده از مهر و محبت سازند؛ چرا که این، شیوه رهبران دینی به‌ویژه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است. یکی از ویژگی‌های رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) این بود که برای همسران و خانواده‌اش هدیه می‌خرید؛ از این رو در روایتی آورده‌اند که خاتم انبیا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هدایایی از بازار می‌خرید و به منزل می‌برد. امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هر گاه در روز عید عطری به‌دست می‌آورد، ابتدا آن را به همسرانش می‌داد.» [۲۳]
نوری طبرسی، حسین، مستدرک الوسائل، ج۷، ص۴۴۶.
[۲۶]
طباطبایی، محمد حسین، سنن النبی، ترجمه لطیف راشدی، ص۹۹.
وی در حدیثی می‌فرماید: «کسی که از بازار، هدیه‌ای برای همسر خود تهیه کند، مانند کسی است که نیاز نیازمندان را تامین می‌کند.» سپس در شیوه تقسیم هدایا فرمود: «اول به دختران بدهید، سپس به پسر‌ها؛ آنکه دختر بچه خود را مسرور کند پاداش آزاد کردن بنده‌ای از فرزندان اسماعیل دارد و آنکه دیده پسر بچه خود را روشن کند، مانند کسی است که از خوف خداوند گریسته باشد و پاداش گریه از خوف خداوند، بهشت برین است.» [۲۹]
ذکائی کرمانی، عیسی، مکارم الاخلاق، ص۱۱۴.
۶ - همکاری با همسران در کارهای خانهپیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پس از فراغت از کارهای بیرونی و اجتماعی، در کارهای خانه به همسرانش کمک می‌کرد. حضرت، لباس‌های خود را وارسی و کفش خود را اصلاح می‌کرد، گوسفندان را می‌دوشید و برای رفع نیازمندی‌های همسران تلاش می‌کرد. [۳۰]
ذکائی کرمانی، عیسی، مکارم الاخلاق، ص۱۵.
گاهی نیز خانه خویش را جارو می‌فرمود، شتر را به جای خود روانه می‌ساخت، در سایر کارهای داخلی کمک می‌کرد و مکرر می‌فرمود: «کمک به همسر در کارهای منزل، صدقه و احسان در راه خداست.» [۳۱]
عقاد، عباس محمود، العبقریات الاسلامیه، ص۱۹۲.
اسود گوید: «از عایشه پرسیدم که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در خانه چگونه است؟» گفت: «در خدمت کردن به خانواده خویش کوشاست و هنگام نماز از خانه بیرون می‌رود و مانند انسان‌های دیگر جامه خود را می‌شوید.» عروة بن زبیر گوید: «کسی از عایشه پرسید که آیا پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در خانه کار می‌کند؟» گفت: «آری، کفش‌هایش را تعمیر می‌کند و جامه‌اش را می‌دوزد. همان‌گونه که شما کارهای خود را در منزل انجام می‌دهید، او هم کارهایش را انجام می‌دهد.» [۳۲]
سعیدالدین، محمود بن مسعود، نهایه المسئول فی روایة الرسول، ترجمه عبدالسلام بن علی، ج۱، ص۳۳۹.
[۳۳]
بیهقی، ابوبکر، دلائل النبوة، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، ج۱، ص۱۵۸
۷ - پانویس
۸ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «رفتار با همسر در سیره نبوی»، تاریخ بازیابی ۹۵/۵/۳۱. |